Dış Borç Nedir, Türkiye’nin Dış Borç Tarihi Nereye Uzanıyor?
Dış Borç, borçlanma araçları arasında yer alır. Dış borç, hali hazırdaki kaynaklara destek olmak ve döviz kapsamında ödeme gücü sağlayabilmek adına diğer ülkelerden geri ödemeli veya ödemesiz olarak alınabiliyor.
Borçlanma, dünyada bulunan hemen her ülke için geçerlidir. Alınan bu paraların ödenmesi de yine alınan borcun para birimi üzerinden yapılıyor. Ancak istisnai durumlarda yok değil. Amerika, Almanya ve Japonya gibi ülkeler aldıkları borçları kendi paraları üzerinden kapatırken, Türkiye ise borç aldığı para cinsinden borcunu ödeyerek kapatıyor. Ülkeler tarafından paylaşılan bu borç verileri, yatırımcılar ve ekonomistlere detaylı bilgiler sunar.
DIŞ BORÇ NEDİR?
Ülkeler fon açıklarını kapatmak adına, ekonomik açıdan güçlü ülkelerden borç olarak para almalarına Dış Borç denir. Ekonomileri güçlü ülkeler sık sık güçsüz ülkelere borç verirler.
Güçsüz ülkelerin sık sık borç almaları, borçların geri ödenmesi adına zorluklara neden olur. Ülkelerde bu borcu ödeyebilmek adına gerek görülürse vergiler ve zamlar koyularak bu borç içeriden toplanabilir.
DIŞ BORÇ TÜRLERİ KAÇA AYRILIR?
Dış Borçlar türleri bakımından 4 kategoriye ayrılır.
1-Piyasadan tahvil ihracı karşılığında alınan borçlar ilk sırada yer alır.
2- Devletlerarası dış borçlanmalar ikinci sırada yer alırken,
3- Uluslararası kuruluşlardan temin edilen borçlar ise üçüncü sıradadır.
4- Yabancı bankalardan sağlanan borçlar ise son sırada yer alır.
Ülkeleri se dış borçlanma stratejilerine göre,
1-Kendi para cinsi üzerinden borçlanma yapan ülkeler (ABD, İngiltere, Fransa, Japonya, Almanya gibi ülkeler) Bunlar bu borçlanmayı iç borç olarak kabul eder.
2-Yabancı para cinsi üstünden dış borçlanma gerçekleştirenler (Türkiye, Macaristan, Arjantin, Brezilya, Rusya gibi Ülkeler)
Ülkeler ihtiyaçları doğrultusunda borç almak istediklerinde, ya IMF’den ya da Dünya Bankası gibi kuruluşlardan alır. Borç almak içinse o ülkenin sicilinin temiz olması gerekir.
3-Devletlerarası dış borçlanma gerçekleştiren ülkeler: Birbirlerinin ihtiyaçları çerçevesinde borç verdikleri türdür. Bu türdeki borçlar, devletlerin anlaşmaları neticesinde belirlenerek, belirtilen tarihte ödemeye başlanır.
TÜRKİYE’NİN DIŞ BORÇ TARİHİ NEREYE UZAR?
Türkiye’de Osmanlı döneminden bu zamana kadar çok sayıda borç alınmıştır. Osmanlı Devleti büyük bir borçla sona ermiş, yeni kurulan Türkiye büyük bir borç yüküyle kurulmuştu. Yeni kurulan meclis, borçları anlaşmalar neticesinde sonuca bağlayarak, bir bölümünü para ile karşılamış ve kalan diğer bölümünü de çeşitli şekillerde kapatmıştı.
Türkiye’de dış borçlanma 1980’li yılların başından itibaren başlar. Ülkenin dışa açılmasıyla beraber hızlanan bir süreç göze çarpar.1990’lı yılların başında yeni aktörlerin sürece girişiyle beraber iç ve dış borçlanma hız kazanmıştır.
CUMHURİYET ÖNCESİ DIŞ BORÇLANMA
Cumhuriyet öncesi dış borçlanma konusunda, Viyana kuşatması sonrasında artan kayıplar sonrasında masraflar artmış, buna çözüm olarak vergiler konulmuştu. Vergi artışları sonrasında 1840 yılında esham kavaimi çıkarıldı.1854’te Osmanlı ilk dış borcunu İngiltere’den 200 bin sterlin borç almıştır.1854 ve 1875 yılları arasında bu borç sözleşmeleri 15’e yükseldi. Son alınan borçlarla borç 239 milyon liraya ulaştı.
CUMHURİYET SONRASINDAKİ DIŞ BORÇLANMA
Türkiye Cumhuriyeti, ilk dış borcunu 1930 senesinde Amerika Birleşik Devletleri’nden toplam olarak 10 milyon dolar tutarında bir borç İnönü hükümeti döneminde alınmıştır.
